ĐƠN LÁ ĐỎ - 紅背桂 (红背桂)

Còn gọi là đơn tướng quân, đơn tía, mặt quỉ, hồng bối quế hoa.

Tên khoa học Excoecaria cochinchinesis Lour. (Excoecaria bicolor Hass., Excoecaria orientalis Pax. et Hoffm., Antidesma bicolor Hassk).

Thuộc họ Thầu dầu (Euphorbiaceae).

Đơn lá đỏ - Excoecaria cochinchinesis

A. MÔ TẢ CÂY

Đơn lá đỏ là một loại cây nhỏ, cao 0,70-1,50m, có cành nhỏ, gầy, dài, màu tía.

Lá mọc đối, hình trái xoan thuôn dài, phía cuống nhọn, phía đầu có mũi nhọn ngắn, dài 6-12cm, rộng 1,2-4cm; mặt trên lá màu xanh lục sẫm, mặt dưới màu  tía đỏ, mép có răng cưa, cuống ngắn 5-10mm.

Hoa mọc thành bông ở kẽ lá hay đầu cành, bông hoa đực dài 2cm, bông hoa cái ngắn hơn.

Quả 3 mảnh, đường kính chừng 1cm; hạt hình cầu, màu nâu nhạt, đường kính 4mm.

Mùa hoa vào các tháng 4-5-6.

B. PHÂN BỐ, THU HÁI VÀ CHẾ BIẾN

Cây mọc hoang và được trồng ở nhiều nơi để làm cảnh và lấy lá, cành non làm thuốc. Những cây mọc hoang thường cao to hơn, lá ít có màu đỏ tía hơn, có khi mặt dưới có màu xanh, phiến lá hình mác thuôn dài hơn; có tác giả cho đó là một  thứ khác: Excoecaria cochinchinensis Lour. var viridis (Pax. et Hoffm.) Merr.

Thường hái lá quanh năm; có khi dùng rễ hái về sao vàng hay phơi khô mà dùng.

C. THÀNH PHẦN HÓA HỌC

Chưa thấy có tài liệu nghiên cứu; có tác giả cho rằng nhựa cây có chất độc đối với cá.

D. CÔNG DỤNG VÀ LIỀU DÙNG

Đơn lá đỏ thường được dùng trong phạm vi nhân dân làm thuốc chữa mụn nhọt mẩn ngứa; có khi dùng chữa đi ỉa lỏng lâu ngày. Ngày dùng 15-20g lá tươi, sao vàng, sắc uống.

Đơn thuốc có lá đơn đỏ dùng trong nhân dân:

   1. Chữa đi ỉa lỏng lâu ngày: Lá đơn đỏ sao vàng 15g, gừng nướng 1 miếng, nước 600ml, sắc còn 1 bát (200ml) chia 3 lần uống trong ngày (kinh nghiệm nhân dân Huế).

   2. Chữa zona và mẩn ngứa, mất ngủ: Lá đơn tía tươi 400g, sao vàng, để nguội. Thêm 600ml nước, sắc còn 200ml (một bát), chia 2-3 lần uống trong ngày (Y học thực hành - 10/1961:12).